Terug naar blogs
Werknemers met psychische problemen
Iedereen die werkt is wel eens druk of gestrest omdat een klus op tijd af moet. Er zijn echter ook werknemers die langere tijd worstelen met psychische problemen, zoals een depressie. Wanneer werkgevers signalen op tijd herkennen, het gesprek aangaan en samen met de werknemer naar oplossingen zoeken kan dat een werknemer door een moeilijke periode loodsen. Want het is juist bij beginnende psychische klachten belangrijk om aan het werk te blijven.
Onder het motto “voorkomen is beter dan genezen” heeft Suzanne van Hees onderzocht hoe leidinggevenden psychische problemen bij werknemers tijdig kunnen onderkennen en hoe ze hun mensen kunnen ondersteunen om aan het werk te blijven. Van Hees promoveerde in juni 2023 aan de Universiteit Tilburg op Supporting employees with common mental health problems at work: a realist approach. Professor Roland Blonk van de Universiteit Tilburg trad op als promotor, met als copromotor Shirley Oomens, lector Arbeidsdeskundigheid bij de Hogeschool Arnhem Nijmegen (HAN). Een lectoraat dat mogelijk is gemaakt door Instituut Gak.
Afdalen naar de onderstroom
Van Hees die als onderzoeker is verbonden aan het lectoraat Arbeidsdeskundigheid van de HAN koos voor actiegericht en toegepast onderzoek. Ze vertelt dat de titel van haar proefschrift niet voor niets eindigt op “a realist approach”. Haar aanpak blijkt ook uit de omslag van haar proefschrift. Op het boek staat een kleurrijke foto van wat zich allemaal onder het zeeoppervlak afspeelt. Van Hees: “We hebben niet op een traditionele manier met een interventie- en controlegroep gekeken of de voorgestelde aanpak werkt. We hebben dieper gekeken. Het betekent dat je van de bovenlaag afdaalt naar de onderstroom om te kijken wat daar gebeurt. In die onderstroom zitten allerlei onzichtbare en moeilijk te meten factoren.”
Geen studeerkamergeleerde
Suzanne van Hees studeerde Public Health in Maastricht, maar had al de nodige werkervaring voor ze aan haar promotieonderzoek begon. Ze werkte jarenlang als ergotherapeut met patiënten met chronische aandoeningen. In de spreekkamer besprak ze hun lichamelijke klachten en hoorde hoe die vaak samengingen met psychische problemen. Ook ging het regelmatig over werkgerelateerde kwesties. Van Hees: “Mensen vroegen zich bijvoorbeeld af ‘Hoe kan ik hier blijven werken?’ en ‘Met welke aanpassingen kan ik mijn werk blijven doen?’” Het zette Van Hees aan het denken. “Ik wilde weten welke gezondheidsbevorderende interventies je kunt ontwikkelen waar organisaties iets mee kunnen. Zo kwam ik ook bij het promotieonderzoek terecht. Hoe kun je werkgevers helpen om kwetsbare medewerkers aan het werk te houden?”
Veelvoorkomende psychische problemen
Van Hees richtte zich in haar onderzoek op “veelvoorkomende psychische problemen”. Het gaat dan om stress, angst, depressie en mentale vermoeidheid. Die problemen komen relatief veel voor. Eén op de vijf werknemers krijgt er tijdens zijn werkzame leven mee te maken. Van Hees legt uit waarom juist voor deze veelvoorkomende problemen is gekozen: “We noemen het ‘veel voorkomende psychische problemen’, omdat er nog een tweede groep is en dat zijn de ernstige psychiatrische aandoeningen. We hebben bewust niet voor onderzoek naar ‘aandoeningen’ gekozen, maar voor de groep met ‘problemen’. Het zijn mensen die zelf merken dat het minder goed met ze gaat en vaak nog even wachten voordat ze naar een huisarts of bedrijfsarts gaan. Omdat je juist bij milde klachten met kleine aanpassingen goed kan blijven werken wilden we van deze groep weten ‘wat helpt jou nou om te blijven werken?’”
Werk als medicijn
Het is voor zowel werknemer als werkgever belangrijk dat mensen met psychische klachten aan het werk blijven. Van Hees: “Werknemers met psychische problemen kunnen vaak met kleine werkaanpassingen toch blijven werken. Dat kan heel gezond zijn, juist wanneer je minder lekker in je vel zit. Het zorgt voor een dagritme, je moet de deur uit. Ook geeft werk betekenis aan je leven en staat het garant voor sociale contacten. Het biedt afleiding, zorgt voor zelfvertrouwen en laat zien dat je wel degelijk iets kunt.”
Het valt voor werkgevers niet mee om psychische klachten te herkennen omdat werknemers niet met hun problemen te koop lopen. Van Hees: “Het is natuurlijk minder concreet dan wanneer iemand een gebroken been heeft. Psychische klachten zijn vager. Het gaat niet om situaties waarin mensen een paar stressvolle dagen doormaken of even een drukke week hebben. Het zijn mensen die wel kunnen werken, maar over een langere periode last hebben van angsten, depressieve gevoelens of verhoogde stress.”
Handreiking voor leidinggevenden
De signalen zijn lastig op te pikken, maar het is wel mogelijk. Om werkgevers te helpen ontwikkelde het onderzoeksteam op basis van de onderzoeksresultaten de handreiking “Blijven werken met psychische klachten”. Het hulpmiddel biedt vijf handvatten. Het begint ermee dat werkgevers signalen op tijd herkennen. Van Hees: ”Je moet als leidinggevende goed letten op kleine veranderingen. Iemand is bijvoorbeeld ineens heel mat of sneller dan normaal geïrriteerd. Iets wat je helemaal niet gewend bent van die persoon. Dat zijn signalen om eens een kopje koffie te gaan drinken.” Naast de handreiking biedt Suzanne, samen met collega’s van de HAN, ook een paar keer per jaar de tweedaagse training “Psychisch verzuim voorkomen” aan voor HR- en arboprofessionals. Wanneer arboprofessionals gesprekken voeren met leidinggevenden over de handvatten en de medewerkers waar zij zich zorgen over maken, lukt het leidinggevenden beter om deze medewerkers te steunen.
Evaluatie
Een belangrijk onderdeel van het promotieonderzoek was het evalueren van de aanpak. Van Hees wilde weten of, hoe en onder welke omstandigheden de interventies werken. Ze richtte zich daarbij specifiek op het ondersteunende gedrag van leidinggevenden. “Bij de evaluatie hebben we ervoor gekozen om het behapbaar te houden en de ervaringen van de werkgevers te onderzoeken. We hebben niet onderzocht of de werknemers zich er beter door voelen.” Van Hees kon gelukkig de conclusie trekken dat het vertrouwen, de vaardigheden en het gedrag van leidinggevenden door de handreiking zo waren veranderd dat ze hun werknemers beter konden ondersteunen.
En een aanvullend onderzoek naar het effect op werknemers? “Daar zitten we nu over na te denken”, vertelt de kersverse doctor. “Ik zou het mooi vinden wanneer er breder onderzoek komt.”
Tekst: Jaco Berveling
Links
https://www.han.nl/projecten/blijven-werken-met-psychische-klachten/
https://www.han.nl/opleidingen/training/psychisch-verzuim-voorkomen/
