Terug naar blogs
Aansluiting onderwijs en arbeidsmarkt: voor verbetering vatbaar?
“Geef jongeren gerichtere arbeidsmarktinformatie”
In de week waarin de MBO Raad de noodklok luidde over dalende studentenaantallen – vooral in zorg en techniek – én de krapte op de arbeidsmarkt maar niet vermindert, organiseerde Instituut Gak begin december een conferentie over de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Voor een volle zaal met belangstellenden en betrokkenen uit het onderwijs -en arbeidsmarktveld presenteerden Didier Fouarge en Arie Gelderblom tussentijdse resultaten van hun onderzoeken naar overwegingen van jongeren bij hun studiekeuze, het belang van loopbaanoriëntatie én de rol van sociale media bij kansrijk kiezen.
“Het is de taak van de maatschappij om jongeren een goede opleiding en plek op de arbeidsmarkt te bieden”, opent bestuursvoorzitter Frederik Buijn van Instituut Gak de conferentie. “Welke opleidingen zijn kansrijk en hoe zorg je dat studenten goed geïnformeerd zijn? Hoe stimuleer je kansrijke studiekeuzes?” Onderzoekers Didier Fouarge en Arie Gelderblom weten wel raad met deze vragen. Fouarge is hoogleraar en directeur van het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) van de Maastricht University en leidt het onderzoek ‘Kansrijk kiezen: Overwegingen van jongeren bij hun studiekeuze’, dat in 2025 wordt afgerond. Gelderblom is projectleider en senior onderzoeker bij het aan de Erasmus Universiteit Rotterdam verbonden onderzoeksbureau SEOR. In 2023 publiceerde hij al de resultaten van een groot onderzoek naar ‘LOB en kansrijke keuzes in het vmbo’. Tijdens de conferentie vertelt hij over het afgeronde deelonderzoek ‘Keuzeprocessen door leerlingen in het voortgezet onderwijs’ en het nog lopende onderzoek ‘Sociale media: de inzet door mbo- en hbo-opleidingen en (mogelijk) gebruik door studenten bij hun studiekeuzes’. Alle onderzoeken worden door Instituut Gak ondersteund.
Meer richten op arbeidsmarkt
In de top 3 van Fouarges onderzoek naar de overwegingen bij de studiekeuze in het mbo staat wat studenten leuk vinden op 1, gevolgd door waar ze goed in zijn en wat de carrièremogelijkheden zijn. “We hebben dit ook in 2016 onderzocht”, zegt Fouarge. “Het blijkt dat studenten bij hun keuze nu meer aandacht voor de arbeidsmarkt hebben en hun carrièremogelijkheden. Als mbo’ers een goed beeld hebben van opleidingen die bij hen passen, zijn ze best bereid te switchen naar een opleiding die betere arbeidsmarktkansen biedt, beter betaalt.” Volgens Fouarge liggen hier kansen als het om de aansluiting tussen onderwijs en (krappe) arbeidsmarkt gaat. “Loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB, red.) in het voortgezet onderwijs is nu heel erg gericht op het leren ontdekken van voorkeuren en capaciteiten, maar is veel minder gericht op de arbeidsmarkt. We gaan ervan uit dat jongeren die baanmogelijkheden zelf wel gaan verkennen. Dat maakt dat sommigen een heel verkeerd beeld én verkeerde verwachtingen van een beroep hebben. Verwachtingen die je soms moet temperen. Als studenten meer gerichte arbeidsmarktinformatie zouden krijgen aangeboden, zou dat een verbetering van de Loopbaanoriëntatie en -begeleiding betekenen. We hebben voldoende data om kansrijke beroepen en studies uit jaarlijkse onderzoeken te voorspellen.”
Rob Witjes, hoofd Arbeidsmarktinformatie en -advies bij het UWV bevestigt dat tijdens de conferentie. Scholen nodigen het UWV steeds vaker uit om informatie over kansrijke beroepen te geven. Hij vertelt over de toestroom van studenten naar een destijds nieuwe opleiding Forensisch ICT. “Jongeren zagen zichzelf met dikke auto en zonnebril de misdaad bestrijden. In werkelijkheid ging het om dataverwerking en programmeren. Eerlijke informatie is noodzakelijk voor een realistische beroepskeuze.”
Nu afhankelijk van aangeboden profielen
Ook Arie Gelderblom ziet in zijn onderzoek naar Loopbaanoriëntatie en -begeleiding in het vmbo (2023 afgerond) het belang van goede arbeidsmarktinformatie. “Leerlingen hechten veel belang aan kansen op de arbeidsmarkt, keuzes waar ze werk mee kunnen vinden. Zelfs nog iets sterker dan aansluiting op interesses en talenten. Maar voor scholen ligt de prioriteit bij LOB vooral bij interesses en minder bij de aansluiting op de arbeidsmarkt. Het effect van LOB op kansrijk kiezen blijkt gering. Bovendien zijn vmbo-leerlingen vaak afhankelijk van de profielen die de school aanbiedt. Niet elke vmbo-school biedt bijvoorbeeld techniek aan. Draai aan deze knop. Maak opleidingen meer vraaggericht.” Volgens Gelderblom zou het een idee zijn arbeidsmarkt deskundigen meer te betrekken bij LOB. “Nu is dit verplichte vak de verantwoordelijkheid van docenten en decanen; zij zijn niet per se deskundig als het om de arbeidsmarkt gaat.”
Sociale media geen geheim wapen
Enthousiasmeren en informeren – dat zijn de belangrijkste doelen van de inzet van sociale media door mbo- en hbo-opleidingen, houdt Gelderblom de conferentiegangers op deze decembermiddag voor. “Arbeidsmarktkansen zijn niet echt een onderwerp op de sociale mediakanalen van opleidingen, blijkt uit ons onderzoek. Het is vooral een marketinginstrument. Vanuit het perspectief van studenten dienen sociale media vooral als bevestiging van hun keuzeproces. Als ze die keuze eenmaal hebben bepaald, verdiepen ze zich verder via Instagram of YouTube. Sociale media zijn vooralsnog dus niet het geheime wapen om kansrijk kiezen te bevorderen, maar laten we dit middel zeker nog niet afschrijven”, zegt Gelderblom. “Een grotere inzet op carrièreperspectieven schetsen binnen Loopbaanoriëntatie en -begeleiding, een realistisch beroepsbeeld neerzetten én jongeren buiten hun eigen bubbel arbeidsmarktinformatie geven, hebben de meeste invloed op de keuze voor een studierichting die kansrijk is.” En voegt de onderzoeker eraan toe: “Dit helpt zeker ook leerlingen die twijfelen en voor wie ‘zelfregie’ – het zelfstandig kiezen – lastig is. Juist twijfelaars kiezen vaker richtingen die minder kansrijk zijn en hebben daar later weer spijt van. Gezien het maatschappelijk belang van kansrijk kiezen moeten we dat zien te voorkomen.”
Kansloze beroepen bestaan niet
Een goede balans vinden tussen maatschappelijk belang en individuele keuzevrijheid blijft echter lastig. Verlies dat laatste niet uit het oog, klinkt vanuit de zaal. Ga jongeren niet alleen maar richting kansrijke beroepen duwen. Kansloze beroepen bestaan niet is de conclusie tijdens een afsluitende paneldiscussie deze middag. “Voor mij is geen enkel vak kansloos”, betoogt voorzitter van de MBO Raad Adnan Tekin. “Het gaat er immers ook om studenten een plek te geven, ze binnenboord te houden – wat ze ook kiezen.”
“Motivatie, vaardigheden en behoud van vakkennis zijn belangrijk voor de samenleving”, zegt Wendy van Wilgenburg, bestuurder van het platform Ambachtelijk Vakmanschap Nederland, tijdens de discussie over ‘kansloze beroepen’. Eerder heeft zij een video laten zien van de Opleidingsdagen Ambacht in Beeld, een door Instituut Gak ondersteund maatschappelijk project. “Er zal altijd vraag blijven naar praktisch geschoolde werknemers zoals bijvoorbeeld stoelenmatters, restaurateurs, pianostemmers of orthopedische schoenmakers. Mensen die met hoofd, hart en handen willen werken. Wij laten jongeren, best vaak vroegtijdige schoolverlaters, daarom kennismaken met een groot aantal ambachtelijke mbo-opleidingen.”
Systeem op de schop
Wat is prioriteit nummer één om onderwijs aan te laten sluiten op de arbeidsmarkt, luidt een laatste vraag waar zaal en panel over in debat gaan. Suggesties klinken: betere en eerlijke voorlichting, consistent beleid, betrokken bedrijfsleven, realistisch beroepsbeeld en stages op alle niveaus. “Stages toegankelijk maken en goede begeleiding bieden”, vindt Yasmin Ait Abderrahman, oud-voorzitter FNV Young & United. “En bied jongeren een zachte landing op de arbeidsmarkt, bied ze autonomie en zekerheid.” Wat Tekin van de MBO Raad betreft moet het hele systeem op de schop. “Jongeren pas veel later laten kiezen tussen een beroepsroute en wetenschappelijk onderwijs. En meer doen om het heilige vuur bij makers in het praktische onderwijs te laten ontbranden. De ogenschijnlijk lamlendige tiener is de techneut in de dop.”
Tekst: Pien Heuts
Meer informatie:
ROA: https://www.instituutgak.nl/onderzoek/onderzoeken/kansrijk-kiezen-overwegingen-van-jongeren-bij-hun-studiekeuze/
Keuzeprocessen door leerlingen in het voortgezet onderwijs
JINC: Tijdens de conferentie illustreerde de video ‘Gelijke kansen in het beroepsonderwijs’ hoe JINC naast leerlingen uit het primair onderwijs en het vmbo, ondersteund door Instituut Gak nu ook loopbaanoriëntatie (LOB) aanbiedt aan mbo2-studenten.
